Luật giám định tư pháp có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2013, qua hơn 08 năm thực hiện thể chế giám định tư pháp ngày càng được hoàn thiện, hệ thống tổ chức giám định tư pháp tiếp tục được củng cố và phát triển, công tác giám định tư pháp có bước chuyển biến đã phục vụ ngày càng tốt hơn cho hoạt động tố tụng; góp phần quan trọng vào việc giải quyết các vụ án được chính xác, khách quan, đúng pháp luật. Theo quy định tại khoản 1 Điều 1 Luật Giám định tư pháp sửa đổi bổ sung năm 2020 thì giám định tư pháp là việc người giám định sử dụng kiến thức, phương tiện, phương pháp khoa học, kỹ thuật, nghiệp vụ để kết luận về chuyên môn những vấn đề có liên quan đến hoạt động giải quyết vụ việc dân sự, hành chính theo trưng cầu của cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng hoặc theo yêu cầu của người yêu cầu giám định theo quy định của Luật này.

 Trong công tác giải quyết án hình sự việc trưng cầu giám định hầu hết do Cơ quan điều tra thực hiện, còn trong tố tụng dân sự, hành chính thì chủ thể có thẩm quyền trưng cầu giám định là Tòa án theo quy định tại khoản 2 Điều 102 Bộ luật tố tụng dân sự 2015 trên cơ sở có đơn yêu cầu của đương sự hoặc khi xét thấy cần thiết thì Thẩm phán ra quyết định trưng cầu giám định. Trong một số trường hợp, đương sự vẫn có quyền tự mình yêu cầu giám định sau khi đã yêu cầu Tòa án nhưng cơ quan này không tiến hành trưng cầu.

Công tác phối hợp giữa các cơ quan trưng cầu giám định với cơ quan, tổ chức được trưng cầu trong tỉnh trong những năm qua luôn được tăng cường, góp phần giải quyết khó khăn, vướng mắc tư pháp trong hoạt động tố tụng; các cơ quan giám định đảm bảo trả lời kết luận giám định đúng thời gian của cơ quan trưng cầu phục vụ công tác điều tra, truy tố, xét xử. Đa số các kết luận giám định tư pháp đáp ứng được nội dung trưng cầu giám định, có giá trị pháp lý và được dùng làm chứng cứ chứng minh có hành vi phạm tội hay không, làm cơ sở để tuyên bản án dân sự, hành chính khách quan, chính xác. Điển hình như: Vụ án Nguyễn Thị Mành, xảy ra tại huyện Mộc Hóa, bị Tòa án nhân dân tỉnh Long An xét xử phúc thẩm về tội “Gây rối trật tự công cộng”. Tại phiên Tòa phúc thẩm, bị cáo Nguyễn Thị Mành có biểu hiện không bình thường về tinh thần nên Hội đồng xét xử hoãn phiên tòa thẩm tra lại tình trạng tâm thần của bị cáo và trưng cầu giám định tâm thần đối với bị cáo. Kết quả theo kết luận giám định pháp y tâm thần cho thấy trước và trong khi bị cáo có hành vi phạm  tội và đến thời điểm hiện nay bị cáo là người có nhược điểm về tâm thần theo quy định tại điểm b Điều 76 BLTTHS. Nhờ có sự phối hợp giữa Kiểm sát viên và Hội đồng xét xử xét xử vụ án này, cơ quan Viện kiểm sát và Tòa án cấp phúc thẩm đã kịp thời phát hiện những vi phạm tố tụng của cấp sơ thẩm trong công tác giám định pháp y, do đó Hội đồng xét xử đã tuyên hủy bản án hình sự sơ thẩm nêu trên để điều tra lại tránh gây bất lợi cho bị cáo.

Tuy nhiên trong công tác giám định tư pháp trong tỉnh còn một số khó khăn, vướng mắc như:

 Về thời hạn trưng cầu giám định thì có nhiều vụ việc còn chậm trễ, chưa đáp ứng theo yêu cầu, dẫn đến kéo dài thời hạn giải quyết. Nguyên nhân, do công tác thu giữ tài liệu cần giám định và mẫu để giám định gặp nhiều khó khăn, tổ chức và cá nhân được trưng cầu giám định chưa tích cực phối hợp thực hiện giám định, cụ thể như:

 Cơ quan quản lý tài liệu cần thu giữ để giám định không hợp tác, chậm giao nộp tài liệu khi Cơ quan điều tra có yêu cầu, như các ngân hàng không hợp tác giao nộp các hồ sơ, tài liệu liên quan đến các hợp đồng tín dụng có dấu hiệu bị lừa đảo; Sở Kế hoạch - Đầu tư và UBND cấp huyện chậm cung cấp các hồ sơ pháp lý liên quan đến các dự án đã đươc cấp phép có dấu hiệu lừa đảo chiếm đoạt tài sản…

 Sở Xây dựng thực hiện chưa đúng thời hạn giám định và ban hành kết luận giám định chưa chính xác nội dung cần giám định đối với các công trình xây dựng có dấu hiệu vi phạm, tội phạm do Thanh tra tỉnh qua thanh tra phát hiện và chuyển Cơ quan Cảnh sát điều tra thụ lý, giải quyết theo thẩm quyền, dẫn đến nhiều vụ, việc chưa giải quyết xong kiến nghị khởi tố kéo dài từ năm 2019 đến nay .

Sở Tài nguyên – Môi trường chậm ban hành kết luận giám định các vụ việc có liên quan đến khai thác khoáng sản và gây ô nhiễm môi trường…

 Có một số vụ việc có tính chất nhạy cảm nên tổ chức, cá nhân được trưng cầu giám định ngại thực hiện công tác giám định, do đó từ chối thực hiện giám định nhưng không có văn bản trả lời lý do từ chối giám định và cũng không hướng dẫn đến tổ chức hay cá nhân có đủ chức năng giám định để Cơ quan điều tra trưng cầu giám định, gây khó khăn cho Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát trong việc xác định có dấu hiệu tội phạm hay không.

 Có kết luận giám định không đảm bảo về hình thức như không có chữ ký của những người tham gia giám định theo quy định tại Điều 100 Bộ luật Tố tụng hình sự và khoản 3 Điều 28 Luật Giám định tư pháp.

Trên cơ sở các khó khăn, vướng mắc nêu trên để công tác giám định tư pháp phục vụ tốt hơn cho hoạt động tố tụng thời gian tới:

Các tổ chức, cá nhân có chức năng giám định tư pháp thực hiện nghiêm các quy định của pháp luật về giám định tư pháp như Bộ luật tố tụng hình sự, Bộ luật tố tụng dân sự, Luật Giám định tư pháp, Thông tư của Bộ ngành hướng dẫn thi hành Luật Giám định tư pháp và các văn bản có liên quan.

 Tổ chức, cá nhân được trưng cầu giám định tư pháp nếu nhận thấy không đủ khả năng thực hiện giám định hoặc vì lý do khác thì có văn bản từ chối và hướng dẫn cơ quan trưng cầu giám định tiến hành trưng cầu giám định tại tổ chức hoặc cá nhân có đủ chức năng để thực hiện giám định theo quy định pháp luật tránh kéo dài thời gian giám định ảnh hưởng đến thời gian giải quyết vụ án, vụ việc.

Các Sở, ngành và UBND cấp huyện phối hợp và kịp thời cung cấp các tài liệu khi cơ quan tiến hành tố tụng có văn bản yêu cầu.

Hình ảnh triển khai Luật giám định tư pháp cho cán bộ công chức: